Obsah
ŚCIEŻKA EDUKACYJNA PETŘVALD
| PRZYSTANEK 1. ZNACZENIE DRZEW Dlaczego drzewa są tak ważne dla nas i naszego środowiska? Produkują tlen, którym oddychamy.
Zwiększają wilgotność powietrza poprzez odparowywanie wody. Jeśli drzewo ma dobry dostęp do wody, w ciągu dnia może jej odparować nawet 400 litrów. W ten sposób nie tylko niweluje wahania temperatury, ale też w naturalny sposób uzupełnia wilgotność powietrza, która w miastach jest niższa nawet o ⅓ niż na otwartym terenie.
W słoneczny dzień temperatura w cieniu drzewa jest nawet o 3˚C niższa niż w cieniu przedmiotów nieożywionych (np. parasola przeciwsłonecznego). Drzewa odparowują wodę i w ten sposób zużywają energię cieplną. Zmniejszają przepływ wiatru. Większe drzewostany są sadzone jako skuteczne wiatrołapy i pełnią funkcję naturalnej bariery przed wiatrem i burzami. Najlepiej sprawdzają się te gatunki drzew, które mają głębokie korzenie i twarde drewno. Wyłapują drobne pyły i inne substancje, na przykład z kominów lub spalin, które latają w powietrzu i są szkodliwe dla zdrowia ludzkiego. Drzewa do skuteczny filtr szkodliwych substancji, które znajdują się w powietrzu, generowanych w szczególnosci przez ruch samochodowy. Oprócz CO2, tlenku azotu i ozonu w warstwie przyziemnej, drzewa pochłaniają również drobny pył, który wiąże toksyczne substancje i może być źródłem poważnych chorób. Badania przeprowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że sadzenie drzew w obszarach zurbanizowanych może zmniejszyć zanieczyszczenie powietrza nawet o 25%. Zatrzymują deszczówkę, która w przeciwnym razie szybko i bez żadnych korzyści spływa do rzek lub kanalizacji. Drzewa zatrzymują wodę deszczową. Są w stanie zasysać duże ilości wody, które następnie stopniowo uwalniają. Ponadto, obszary zalesione w znaczący sposób przeciwdziałają erozji gleby i pomagają zapobiegać powodziom. Mają pozytywny wpływ na ludzkie zdrowie i pogodę ducha. Ogólnie wiadomo, że kolor mają wpływ na psychikę człowieka. Kolor zielony ma działanie uspokajające i uzdrawiające. Wiele badań potwierdza, że tereny zielone pomagają obniżać ciśnienie krwi u mieszkańców miast, łagodzić stres, poprawiać percepcję zmysłową i samopoczucie. W praktyce zieleń zwiększa atrakcyjność miast i wsi. Mieszkania i domy z widokiem na tereny zielone są zawsze w cenie. Parki miejskie i szpalery drzew pomagają stworzyć bardziej przytulne środowisko do życia dla mieszkańców. Zapewniają schronienie roślinom i zwierzętom, również z gatunków zagrożonych i pozostających pod ochroną. Stare i martwe drzewa stanowią bogaty ekosystem dla wielu różnych gatunków. Drzewa i krzewy w miastach często są jedynym schronieniem dla owadów i ptaków. Drzewa tworzą środowisko do życia innych, związanych z nimi, gatunków roślin i zwierząt. W szczególności martwe, spróchniałe drzewa z dziuplami zapewniają miejsce do życia szerokiej palecie gatunków, w tym gatunków zagrożonych wyginięciem i pozostających pod ochroną. Nawet pojedyncze drzewa w okolicy służą za schronienie ptakom i owadom. Dla jednych gatunków drzewa są źródłem pożywienia, a dla drugich schronieniem. Istnieją gatunki zwierząt, które potrafią spędzić całe swoje życie na jednym drzewie. Z kolei inne spędzają na nim tylko pewien etap swojego rozwoju. Największą liczbę gatunków roślin i zwierząt można znaleźć na starych, chorych i martwych drzewach. Takie drzewa kryją najwięcej siedlisk, źródeł pożywienia i dziupli, które można wykorzystać jako gniazda lub spiżarnie - żyją w nich na przykład sowy. Wiele rzadkich gatunków owadów żyje w martwych drzewach. Usuwanie starych drzew z krajobrazu miast i wsi stanowi zagrożenie dla przetrwania dziesiątek gatunków roślin i zwierząt - w szczególności grzybów, owadów i ptaków, które tracą miejsce do życia. Wartość przyrodnicza drzew rośnie z ich wiekiem. Mają ogromny wpływ na kształtowanie krajobrazu. Szczególnie cenione są aleje lub szpalery drzew posadzone wzdłuż ścieżek, a także samotnie stojące stare drzewa, tzw. solitery. Najwspanialsze z nich często otrzymują status pomnika przyrody i są chronione przez prawo. Drzewa i krzewy sprzyjają też powstawaniu nowych gleb przez odpady z biomasy, a ich głębokie korzenie wzruszają, rozkładają, a następnie przekształcają nieprzyswajalne składniki mineralne. Utrata liści jesienią chroni je przed wysychaniem w okresie zimowym. Wiadomo też, że drzewa iglaste są w stanie przetrwać w bardziej ekstremalnych warunkach niż drzewa liściaste, również na większych wysokościach. Lepiej adaptują się do niekorzystnych warunków terenu. Świetnym przykładem adaptacji są igły, które odparowują mniej pary wodnej niż liście, dzięki czemu drzewa iglaste nie tracą ważnych minerałów. Poznajmy niektóre z drzew, które tu rosną! Jodła jednobarwna (abies concolor) to drzewo iglaste, którego igły mają srebrzysty, niebiesko-zielony odcień, a po roztarciu dają cytrynowy zapach. Sosna czarna (Pinus nigra) pochodzi z Europy środkowej, ale obecnie można ją spotkać w całej Europie. Przyjmuje się prawie wszędzie, nawet na ubogich glebach. Radzi sobie w suchym, miejskim środowisku lepiej niż świerk, dlatego często jest sadzona właśnie w miastach. Niestety miejskie zanieczyszczenia i sucha gleba sprawiają, że często atakują ją szkodniki, na przykład korniki. Buk pospolity (Fagus sylvatica) jest nazywany królem drzew ze względu na swój pokaźny wzrost. Przy ścieżce edukacyjnej można podziwiać odmianę buka “Zlatia”, której błyszczące liście mają podłużny kształt i żółto-zielony odcień. Jest sadzony samotnie jako soliter, dzięki czemu może osiągnąć pełnię swojego wzrostu. Jabłonie ozdobne (Malus sp.) tworzą piękne aleje. Wiosną ich kwiaty są bogatym źródłem pyłku dla pszczół, a jesienią zdobią je drobne, pomarańczowo-czerwone jabłuszka, które są ptasim przysmakiem. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) została posadzona w 2018 roku jako symbol obchodów setnej rocznicy powstania Republiki Czeskiej. |
| PRZYSTANEK 2. HISTORIA MIASTA PETŘVALD Pierwsza wzmianka o miejscowości Petřvald pochodzi z 1305 roku. Historia miasta jest ściśle związana z górnictwem węgla, które pojawiło się tu w 1833 roku. Na przełomie XIX. i XX. wieku wydobycie węgla w znacznym stopniu wpłynęło na rozwój tej typowo rolniczej miejscowości. W tym okresie posiadłość Petřvald należała do rodu Larisch-Mönnich. Górnictwo węglowe towarzyszyło historii miasta do 1998 r., kiedy wraz z zamknięciem kopalni Fučík zakończono historię wydobycia węgla w Petřvaldzie. Jakie ważne budynki znajdują się w pobliżu ścieżki?
Droga krzyżowa wraz z kościołem pozostaje pod ochroną jako pomnik kultury Republiki Czeskiej. W bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się dawny budynek kościoła rzymskokatolickiego, obecnie wykorzystywany jako Muzeum Techniki, a także budynek ratusza z 2015 roku.
Więcej na temat historii można znaleźć Historie |
| PRZYSTANEK 3. CHODNIK ZMYSŁÓW Tutaj na własnych „bosych stopach“ można wypróbować różne materiały, ich odmienną strukturę i powierzchnię. Można balansować na kamieniach i drewnianych wałkach albo sprawdzić, jak nasze bose stopy znoszą szorstką powierzchnię szyszek. Niegdyś bose stopy były częstym widokiem. Buty noszono tylko zimą lub od święta, na przykład z okazji wizyty w kościele lub w szkole. Obecnie buty są nieodłącznym elementem garderoby i często po prostu zapominamy, jakie to uczucie zanurzyć stopy w źdźbłach trawy lub dotykać nimi nagrzanego kamienia.
Czy chodzenie na boso ma wpływ na zdrowie?
Zgodnie z zasadami medycyny alternatywnej, za pomocą nacisku na tzw. strefy refleksyjne na podeszwach stóp można wpływać na każdą część ludzkiego ciała.
|
| PRZYSTANEK 4. ŁĄKA KWITNĄCA
W ostatnim stuleciu na obszarze dzisiejszej Republiki Czeskiej wyginęło około 1500-3000 gatunków owadów. Prowadzi to w efekcie do zaniku pewnych gatunków ptaków, ponieważ owady były ich głównym źródłem pożywienia. Łąka motyli przyciąga wielu gatunków owadów, w tym motyli, które nie tylko cieszą oko, ale podobnie jak pszczoły również wykonują trudną pracę zapylaczy. W naturalnych warunkach często są też ważnym elementem łańcucha pokarmowego i przysmakiem dla pająków, płazów czy ptaków. W Republice Czeskiej istnieje 143 gatunków motyli dziennych, z czego około połowa jest zagrożona wyginięciem. W ciągu ostatnich stu lat 18 gatunków motyli całkowicie wyginęło. Dochodzi nie tylko do wymierania rzadkich gatunków, ale też zmniejsza się liczebność gatunków, które są uznawane za pospolite. Dlaczego tak jest? Przyczyną jest intensywne rolnictwo, niewłaściwe nawożenie upraw rolniczych, zbyt częste koszenie. W ten sposób zniszczeniu ulega ich naturalne środowisko. Ogrodnictwo również nie jest przyjazne motylom. Częste koszenie trawników, sadzenie roślin iglastych i stosowanie chemii sprawia, że ogrody są dla nich wrogim środowiskiem. Motyle i ich gąsienice nie znajdują tu pożywienia. Czy wiesz, że motyl w zależności od fazy rozwoju potrzebuje do życia różnych roślin, często należących do wybranych gatunków? Na przykład gąsienice motyla Pawika żerują na pokrzywach, a Paź królowej na marchwii i koprze. |
| PRZYSTANEK 5. RABATA DLA MOTYLI Czym jest rabata dla motyli? To rodzaj rabaty, gdzie swoje miejsce znajdą byliny, rośliny cebulowe, ozdobne krzewy, rośliny jednoroczne i dwuletnie. Mocno kwitnące rośliny o silnym zapachu są afrodyzjakiem dla motyli. Kwitnąca rabata od wiosny po jesień zapewnia pożywienie i schronienie dla dorosłych motyli i ich gąsienic. Piąty przystanek ścieżki edukacyjnej to rabata dla motyli, utworzona zgodnie z naszą instrukcją. Taką samą rabatę każdy może stworzyć również we własnym ogrodzie. Jak stworzyć nasadzenia, które przyciągają motyle? W ogrodzie warto posadzić różnego rodzaju kwitnące krzewy, byliny i drzewa lub założyć odrębną rabatę z dużą ilością kwitnących roślin, które są atrakcyjne dla motyli. Nasadzenia najlepiej umiejscowić w miejscu słonecznym i ciepłym, a dodatkowo chronionym przed silnymi podmuchami wiatru. Pośród roślin przyciągających motyle można ułożyć naturalne kamienie i poidło. Większości roślin wystarczy zwykła ziemia ogrodowa. Warto dostarczać im naturalnych składników odżywczych, np. za pomocą kompostu własnej produkcji. Powierzchnię gleby można przykryć korą drzew, kruszonym kamieniem lub otoczakami. Wszystkie te materiały łatwo się nagrzewają, dzięki czemu przyciągają motyle i inne owady. W rabacie można też umieścić kawałek spróchniałego drewna, które stanie się schronieniem dla innych gatunków owadów. Specjalna, własnoręcznie zrobiona, budka dla owadów również zapewni ochronę owadom. Późniejsza pielęgnacja rabaty zależy od jej rozmiarów i wykorzystanych gatunków roślin. Jeśli nasadzenia zostały przeprowadzone prawidłowo, a w rabacie pojawiły się łatwe w uprawie gatunki roślin, późniejsza pielęgnacja może ograniczyć się do minimum. Suche sadzonki i naziemne części roślin najlepiej usunąć dopiero wiosną, dzięki czemu przez całą zimę będą wyglądać interesująco, a jednocześnie będą stanowiły schronienie drobnym zwierzętom i pożywienie dla ptaków. Poznajmy gatunki motyli, które można tutaj spotkać:
Co zrobić, by przyciągnąć do ogrodu motyle i inne drobne zwierzęta?
Łąkę można wysiać z nasion roślin kwitnących lub po prostu pozostawić część ogrodu nieskoszoną. Łąkę należy kosić tylko 1-2 razy w roku, najlepiej nie całą jednocześnie, by gąsienice miały czas na przeprowadzkę i nie głodowały.
Krzew o nazwie Budleja charakteryzuje się dużą ilością kwiatów, co szczególnie przyciąga motyle. Dlatego często nazywany jest “motylim krzewem”
Rabata z warzywami zapewni przegryzkę gąsienicom.
Pień posłuży jako schronienie dla drobnych zwierząt i innych organizmów. Pień można zastąpić też specjalnym domkiem dla owadów.
Preparaty chemiczne są szkodliwe nie tylko dla motyli, ale również mają negatywny wpływ na nasze zdrowie i środowisko naturalne.
Poznajmy wybrane gatunki roślin przyciągających motyle, które można tu zobaczyć: Budleja Dawida (Buddleja davidii) często nazywana jest motylim krzewem, ponieważ od początku lata do późnej jesieni stroi się w piękne, pachnące kwiaty, które cieszą oko i przyciągają motyle. Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) jest nie tylko atrakcją dla motyli, ale też ziołem leczniczym. Rdzenni mieszkańcy Ameryki Północnej stosowali ją na ból zęba, bóle kręgosłupa, kaszel, a nawet jako antidotum na ugryzienie węża. Obecnie stosuje się ją dla wzmocnienia odporności ze względu na dużą ilość substancji aktywnych. Lebiodka pospolita (Origanum vulgare) - jej część naziemna znajduje zastosowanie głównie jako przyprawa (jest lepiej znana pod nazwą Oregano). Ze względu na charakterystyczny zapach stosuje się ją jako przyprawę do pizzy, w daniach kuchni francuskiej, włoskiej i greckiej. Lebiodka pospolita ma działanie lecznicze, rozkurczające, wspierające trawienie, a w przypadku długotrwałego stosowania poprawia też samopoczucie. Jej odmiana “Aureum” charakteryzuje się żółto-zielonym zabarwieniem liści. Pysznogłówka kropkowana (Monarda punctata) ma nie tylko pięknie pachnące kwiaty, ale też i liście. Nazywana jest ziołem indian, ponieważ rdzenni mieszkańcy Ameryki przygotowywali z niej wywar, który stosowali do leczenia grypy, przeziębienia i gorączki. Z pysznogłówki wyciska się też olejek, który również ma działanie lecznicze. Len trwały (Linum perenne) – jego krewniak, len siewny, był w dawnych czasach chętnie wykorzystywany do produkcji lnianych włókien tekstylnych Czyściec wełnisty (Stachys byzantina) – jego listki są tak miękkie, że ma się je ochotę pogłaskać. Dlatego zyskał przydomek “Jagnięce uszka”. Listki pokryte są kosmkami, które chronią przed wysuszającym działaniem słońca i wiatru, a także niską temperaturą i szkodnikami. Białe włoski nadają listkom srebrzysty odcień. Pięciornik krzewiasty (Potentilla fruticosa) to popularny krzew o żółtych kwiatach. Jego krewniak, Pięciornik gęsi (Potentilla anserina) jest często nazywany chwastem, jednak w przeszłości znajdował zastosowanie w medycynie naturalnej. Latem zbierano kwitnące gałązki dla ozdoby, a jesienią kłącza. Z młodych pędów można przygotować na pyszną sałatkę. Barbula klandońska (caryopteris x clandonensis) ma subtelnie matowe, szaro-zielone gałązki i listki, które charakteryzuje mocny zapach. Kwitnie od sierpnia przez całą jesień z dużą ilością ciemnoniebieskich kwiatów. |
Fotografie zapewnił Karel Návrat, Silvestr Szabó, archiv města Petřvald
